MEZOPOTAMYA’NIN KADİM İZLERİ

Günümüzde birçok farklı dövme motifi görüyoruz. Yapılan motifler ve bölgeler, yaptıran kişi için anlam taşıyor. Peki nedir bu dövme kısaca bakalım. Dövme geleneği vücuda hem sağlık hem güzellik açısından resim yapmakla başlamıştır. MÖ 2000’lerde Antik Mısır toplumunda dövmenin yapıldığı mumyalardan anlaşılmıştır. Mısırlıların dışında Britonların, Galyalıların ve Trakların da dövmeleri vardı.  Antik Yunanlar ve Romalılar, “barbarlara özgü bir uğraş” saydıkları dövmeyi suçlular ile kölelere yaparlardı. Mezopotamya bölgesinde ise dövme Kürtler ve Farslarda Deq, Araplarda Vesm ya da  Veşm olarak adlandırılmıştır. Kürtler, Araplar, Ezidiler, Süryaniler, Türkmenler, Aleviler tarafından hem sağlık hem güç sembolü olarak kullanılmıştır.

Alnında Güneş ve Ay yıldız motifi olan kadınlar.

Kadim İzler “Deq” Sanatı

Türkiye’de yapılan antropolojik  çalışmalarda deq sanatı genellikle, Şanlıurfa , Mardin, Siirt, Diyarbakır, Batman Van, Adana gibi illerde yaygınlık gösterdiği söz konusudur. Deq sanatını yapan erkeğe “dekkak”, kadına “dekkake”, dövme yaptıran erkeğe “medkuk”, kadına “medkuke” denilmektedir. Yapılan her dövmenin bir anlamı vardır.

Deq Nasıl Yapılır?

O bölgelerde yapılan deq sanatı dövmelerinde günümüzdeki teknoloji  kullanılmıyor. Atalarından öğrendikleri teknikler  ile dövmeler yapılıyor. Kız çocuğu doğurmuş ve emziren bir annenin sütü ile yanmış çıra isi karıştırılır. Bazı bölgelerde hayvan ödü de eklenir. Daha sonra yan yana gelmiş 7 iğne ip ile sıkı sıkıya sarılır. Yapılan karışıma sürülerek, motif işlenir.

Peki neden erkek çocuk doğurmuş kadının sütü kullanılmaz? Konuştuğum dekkakeler, erkek çocuğu doğurmuş kadın sütünün yarayı iyileştirmediğini, istenilen rengi vermediği ve bazıları da uğursuzluk getirdiğine inanıyor.

Deq motifi çizen dekkake

Deq Motifleri ve Anlamları

Beden, kültürel kodların taşıyıcıdır. Bu öyle bir kültürdür ki şarkılara söz olmuştur. “Asaletin alnındaki taçtan gelir” bu sözde bahsedilen“taç” deq sanatındaki motif ismidir.

Alnında “taç” motifi olan kadın.

Dövmeler genellikle yüz, el üstü, avuç içi, kollar, boyun, dudak, alın, çene, ayak bilekleri ve parmaklarına nakşedilmektedir.  Motiflerin bilindik anlamları olsa da her motif, kişinin kendi verdiği anlamlarla yüceltiliyor.

Bu motiflerin en bilindikleri;

Bitkisel motifler: Ağaç, çiçek, lale, gül…

Hayvansal motifler: Yılan, şahmeran, kırkayak, yarasa, kuş, kurt, koç, ceylan, akrep, tilki…

Sembolik motifler: Taraklı motifler, taç üçgenler, dörtgenler, yarım ay, bilezik, makas, üç nokta, tek nokta, ters Y, çentik, gamalı haç, V motifleridir.

Doğa motifleri: Güneş, ay, yıldız hilal motifleridir.

Fotoğraf/Ahmet Yavuklu

Güneş motifi aydınlık, Şahmeran motifi kötülüklerden korunmak, ceylan tarak ve ayna motifleri güzelliği, taç motifi liderlik, asalet ve dürüstlüğü  temsil eder. Rebap ise hayatın neşeli ve güzel geçmesi için yapılır. Akrep motifi ise gizem ve şifayı temsil eder. Bunlar en çok bilinenleridir.

Tarak, Yıldız ,Tilki motifleri.

Bunlara ek olarak Arap kadınlardan görerek  yaptıkları “redhamiyet” motifi  vardır. Redhamiyet:  En acı veren motiftir. Kadın alt dudağı dövmelenir bunun sebebi ise, “ Hz. Fatıma’nın kölesi ona âşık olur ve onu zorla dudağından öper, tam bu sırada Allah tarafından helal kılınsın diye alt dudağı dövmelenir.”

“Redhamiyet” motifi olan kadın.

Kadınlar, kocaları üzerine kuma getirmesin ya da kendileri kuma gitmesin düşüncesiyle evlenmeden önce, özellikle sol  avuç içlerine üç nokta motifini yaparlar. Bazıları bunu sağ ele yapmanın kuma gitmeye delalet edeceğini söylerler.

Evlenmiş kadınlar veya erkekler eşleri kollarında huzurla, mutlulukla uyusunlar düşüncesi ile  kol içlerine deq motifleri yaptırırlar. Özellikle  çiçek (papatya) motifi yaptırırlar.

Bu kadim izler, yıllar yılı bir gelenek halinde günümüzü kadar gelmişler. Her dövmenin, kişi üzerinde anlamları da etkileri de çok büyük. Kimi sağlık için yaptırmış kimi güzellik için. Unutulmaya yüz tutulmuş bu sanatı, fazlalıkla dinlediklerim ve okuduklarımla sizinle paylaşmak istedim. Bu alanda saha araştırmaları yapan,  Antropolog Ahmet YAVUKLUYA teşekkürler.

KAYNAKÇA

Yavuklu, A. (2021). “Bedene Nakşedilen Tarih:Daq“