Modern mizah yapısını oluşturan ve tiyatronun profesyonelleşmesinin temelleri atan, tiyatro tarihinin en ilginç dönemlerinden biri:Commedia dell ‘Arte.

Kısaca değinmek gerekirse:

16. yüzyıl ortalarında İtalya’da sokaklarda ortaya çıkmıştır. Öncesinde biletli, saati belli olan tiyatrolar yine mevcut fakat soylular çevresinde ulaşılabilir noktadadır. Fransız yerel oyuncular ve İtalyan kumpanyaları arasındaki rekabet de işin içine girince, sanatı profesyonelleştirme adımları olarak dans müzik ve akrobasi gibi dallar da sahneye eklenir. Basit doğaçlama bir komedi olarak görülse de içinde barındırdığı arketiplerden ve ironik dil kullanımından dolayı kilise tarafından eleştirilmesi de tabii ki olmazsa olmaz.

Doğaçlama

Soyluların amatör şekillerde gerçekleştirdikleri tiyatronun karşısına, tiyatroyu profesyonelleştirme ve bir meslek olarak tiyatro anlayışıyla çıkan Commedia dell’Arte’nin en önemli unsuru oyunculardır. Başı sonu belli olan kalıplaşmış metinler etrafında, geriye kalan her şey oyuncuya bırakılır ve bu noktada her şey belirli bile olsa oyuncunun doğaçlamayla kendi karakterini yaratması beklenir. Kilisenin bireyselleşmeye olan baskısı, kalıplaşmış unsurlar içinde bile kendi tarzıyla var olabilen oyuncu modeliyle ironik bir şekilde eleştirilir. Sadece olayların nasıl şekilleneceği değil, karakterler bile şematiktir. Efendiler, hizmetçiler ve aşıklar
olarak ayrılırlar. Oyuncular bu kategorilere göre taktıkları maskelerle sahneye çıkarlar. Ancak maske her zaman şart değildir. Önemli olan maske takılıyorsa bunun kurallarına göre temsil edilmesi, maske olsun olmasın arketipin korunmasıdır.

Fakat bu tiyatro, doğaçlama yapması için sahneye atılan oyuncular anlamına gelmez. Verili durumlar ve karakterler belliyken oyuncular bu çerçeve içinde doğaçlama yapmalıdır. Olay örgüsü toplululuğun her üyesi tarafından kesinlikle bilinir. Asla giriş ve çıkışlar kaçırılmaz. Aşıkların ve efendilerin sahne üzerindeki duruşu farklıdır. Bu seyircinin onları tanımasını sağlar. Oyuncular bireysel yaratıcılıklarıyla ve mizahi unsurlar katarak bu süreci besler.

Karakterler

Commedia dell’Arte’ de karakterler belirli stereotipleri, genellikle sosyal sınıfları, kişilikleri ve davranış biçimlerini temsil ederler. İşte bu tiyatronun bazı karakterleri:

Arlecchino

Genellikle mizah ve akrobasiyle tanınır. Sürekli planlar yapar ve zeki, kurnaz halleriyle öne çıkar. Renki kıyafetler giyer. Entrikanın merkezi olarak öne çıkar. Zaman zaman yanında taşıdığı sopasıyla sahnedekilere vurarak ses çıkarır. ÇIkan bu sese ”slapstick” denmiştir. Charlie Chaplin filmlerinden aşina olduğumuz gürültülü komedi slapstcik comedia olarak adının buradan almıştır. Bütün bunların yanında Arlecchino, Harlequin, Arkelen gibi isimlerle bilinen tip; hastalık isimleri, animasyon figürleri ve şarkılara da konu olmuştur.

Columbina

Kadın karakter olarak karşımıza çıkan bu tip ise akıllı ve bağımsızdır. Genellikle Arlecchino’ nun sevgilsi olduğunu, erkek karakterlere karşı zekasıyla üstün geldiğini aynı zamanda da olaylara yön verdiğini görürüz.

Pantolone

Zengin ve yaşlı bir tüccarı temsil eder. Cimri ve bencildir. Genellikle genç aşıkların aşklarına müdahale ederken komik durumlar yaratır.

Dottore

Doktor akademisyen ya da avukat olarak karşımıza çıkabilir. Bilmediği şeyler hakkında bilgiçlik taslayarak komedisini yaratır.

Zanni

Hizmetçi tipini temsil ederken görürüz. Saf ve komiktir. Kıvrak zeka oluşuyla ve yanlış anlaşılmalara sebebiyet vermesiyle öne çıkar. Bütün oyuncuların güldürme amacı neredeyse vardır ancak Zanni’ nin asıl görevi ‘ne pahasına olursa olsun’ güldürmektir. Arlecchinoda bir Zanni’dir. Ancak diğerlerinden farklı giyinir.

Lazzi

Lazzi ise bu tiyatroda yer alan, güldürücü hareketlere denir. İtalyanca’ da şaka anlamına gelen lazzo kelimesinden türemiştir. Düşme, ağlama, korkma lazzisi gibi ayrılır. Aktöre tanıdık gelen bu hareketler yine belli sınırlarla çizilir. Muhtemelen bu oyuncuların bildiği referansların temelini oluşturur.
Lazziler kimi zaman seyircinin dikkatini uyandırma ya da beklentisini karşılama gibi amaçlarla yapılır.

Orta Oyunu

Orta oyunu olarak bildiğimiz tiyatronun da adını Arte’den aldığı ve zamanla ‘orta’ oyunu haline geldiği söylenir. Bağlamsal olarak, doğaçlama anlamında ve ikisinin de sahneye bağlı olmaması açısından bakılınca bu ilişkiyi kurmak mümkündür.

Kaynakça:

 

 

 

Bu içeriğin her türlü sorumluluğu ve hakları, yazar(lar)ına aittir.
Bu içerik, Temsil.org editör ekibinin ve bu sitedeki diğer içerik üreticilerinin görüşlerini yansıtmaz.